Istatistigin Kurumsal Tarihi Osmanlidan Cumhuriyete

Iktidarlarin, siyasal yapilanmanin ana ögesinin beseri sermaye oldugunu kesfetmesiyle, nüfus ve vergilendirmenin beka sorununu asmak icin temel meselelerden biri oldugunu anlamasi es zamanlidir. Bu farkindalikla iktidarlar, nüfusu sermayeye dönüstürmek yani vergi, angarya ya da askerlik islerinde halktan yararlanabilmek icin zaman zaman sayimlar yapmistir. Alti asir boyunca etnik, dini ve toplumsal acidan farkli yapilarin iktidari olan Osmanli da merkeziyetci yapisinin korunmasi adina insan ve maddi kaynak yönetimini etkin kilmak icin zamanin sartlarina uygun bir takim hamleler yapmistir. Kurulusundan itibaren reayanin sayisini ve bunlardan alinacak vergilerin miktarini belirlemek icin toprak yazimina önem vermis; bu kapsamda yürüttügü calismalar neticesinde devletin merkez bürolarinda, Defterhanede, ayrintili istatistik defter koleksiyonlari olusturmustur. Ancak sürec boyunca istatistiksel kayitlarin tutulmasi icin cabalasa da 19. yüzyil ortalarina kadar yalnizca istatistik isiyle ugrasan herhangi bir teskilat kuramamistir. 19. yüzyildan itibaren egitim, saglik, tarim, ticaret, sanayi gibi siyasetin, ekonominin hatta gündelik yasamin bütün alanlarinda baslatilan yenilesme sürecinin bir degisim hamlesine dönüsebilmesi icin ihtiyac duyulan mercilerden biri de istatistiktir. Istatistigin devlet kontrolünde kurumsallasma cabasi 19. yüzyildan günümüze uzanan bir maceranin bürokrasideki görünür yüzlerinden biridir. Dr. Emrah Cetin, Osmanlida istatistik idarelerinin kurulusunu, kurumsallasma macerasini bütün ayrintilariyla ortaya koyarken bu maceranin kazandirdigi tecrübenin Cumhuriyet dönemine yansimalarini; Cumhuriyet döneminde olusturulan istatistik idarelerinin devlet mekanizmasinin kurumsallasmasina yaptigi katkilari da gözler önüne seriyor.