Osmanli Devletinin Son Yillarinda Mesihat Adliye Maarif ve Hilafet 1918-1922

Mondros Mütarekesinin imzalanmasiyla baslayip, saltanatin kaldirilmasina kadar gecen sürec 30 Ekim 1918 - 1 Kasim 1922 Osmanli tarihinin son dört yilini kapsar. Bu, Birinci Dünya Savasindan yenik cikan Osmanli Devletinin mütarekenin imzalanmasinin ardindan yok olma korkusuna kapildigi dönemdir. Yasanan korku, siyasal ve düsünsel alanda bir karmasayi da beraberinde getirir. Öncelikle yakin gecmise karsi bir tepki ortaya cikar. Gelinen noktanin sorumlusu olarak görülen Ittihat ve Terakki Partisi yönetimine ve uygulamalarina karsi cikilir. Dönemin fikir hayati da karmasik bir yapidadir. Yönetimin monarsik karakterini daha da kuvvetlendiren Sultan Vahdeddin, bu tarzini muhafazakarlikla besleme niyetindedir. Padisahin cizdigi yoldan ilerleyen fikir adamlari, Ittihat ve Terakkinin dini kamusal yasamdan uzaklastirma yolunda attigi adimlari degistirecek görüsler ortaya atarlar. Görüslerin bir kismi, seri mahkemelerin Mesihat Dairesine baglanmasi gibi, hemen uygulamaya gecirilirken, bir kismi ise Cemaat-i Islamiye örgütlenmeleri gibi sonucsuz kalir. Düsüncelerini dönemin basininda paylasan fikir adamlarinin bir bölümü adalet ve egitim sistemleri konularinda cagi yakalama gayretindedirler. Planlanan yeni düzenlemeler, hakimlerin ve mahkemelerin azledilmezligi ilkesinin getirilmesi, günlük durusma sayilarinin sinirlanmasi gibi yargi örgütünü gelistirmeye yönelik hedeflerdir. Egitim alaninda ise fen liselerinin acilmasinin planlanmasi, mesleki egitimin cok yönlülestirilmesi, kadinlarin egitimine verilen önemin artirilmasi gibi konular gündemdedir. Bunlar, bir yandan da bir devlet olarak var olabilmenin son cabalaridir. Bu calismamizda, Osmanli Devletinin son dört yilinda kurumlariyla gösterdigi var olus cabasina, agirlikli olarak dönemin basinina ve birinci elden kaynaklarina dayanarak taniklik etmeye calistik. Bugüne kadar sadece siyasi tarih yönüyle incelenen bir döneme farkli bir acidan bakmaya gayret ettik. Bu kapsamda özellikle Islamiyetle siki bagi olan mesihat, evkaf, adliye, maarif ve hilafet gibi kurumlari ele aldik. Amacimiz, dini degerleri güclendirip, dini kurumlari yeniden kamusal yasamda ön plana cikartan Osmanli Devletinin bir yandan da modernlesme yönünde atmaya calistigi adimlara dikkat cekebilmekti. Anadolu Üniversitesi Ögretim Üyesi Esra Yakutun Seyhülislamlik;Yenilesme Döneminde Devlet ve Din adli kitabi yayinevimizce yayinlanmisti.